आफूले गरेको काम र पाएको सफलतामा पार्वतीलाई गर्व छ । अनि व्यक्त गरी नस्क्ने खुशी पनि । यही उद्यमले उनलाई नाम र दाम दिएको छ भने अझै जिम्मेवारबोध गराएको छ ।

यमुना खनाल

सिराह । सुकेको  केराको डाक्ला, बेसारको सुकेका पात, खर, खोष्टा र घिरौलाको जालो असरल्लै आगनभरी । सिरहाका लहान पडरियाकी  पार्वती चौधरीको घर सधैँ यस्तै हुन्छ ।

सुकेका जलाएर फ्याकीने यी फोहेरबाट मोहोर बनाउन उनले संगालेकी हुन् ।   ‘झारको प्रयोग गर्न जान्दा त डलर आउने रहेछ’ पार्वतीको घर पुग्ने जो कोहीको प्रतिक्रिया हुन्छ ।  पार्वतीले सुकेको  केराको डाक्ला , बेसारको सुकेका पात , खर, खोष्टा, मोथे र घिरौलाको जालाबाट बिभिन्न हस्तकलाका सामग्री बनाउँछिन् ।

गाउँमा सहजै रुपमा पाउने, तर खेर  गईरहेका त्यस्ता कच्चा पदार्थको प्रयोग गरेर पार्वतीले, गहना राख्ने बाकस, कलमदानी , महिलाले बोक्ने झोला, फाईल, पर्स, फलफुल, रोटी राख्ने भाँडा, टी म्याट, हट म्याटलगायतका सामग्री बनाउँछिन् ।

४५ वर्षीया पार्वतीले  उद्योग दर्तै गरेर हस्तकलाका सामान बनाउन थालेकी हुन् ।  उनले  ग्रामीण महिलाले बनाएका सामग्री तथा फलफुल प्रशोधन केन्द्रले बनाएका आँप, कटहर, बयर मिसाएर बनाइएको अचार समेत  संकलन गरेर बेच्छिन् ।

उनका उत्पादनका ग्राहक भने धेरै जसो विदेशी पर्यटक हुन् । संंकलन केन्द्रमा आएका सामग्री पार्वतीले काठमाडौंको सहकारीलाई दिन्छिन् । त्यसले बाहिरी देशमा बजारीकरण गर्छ ।

पार्वतीको माईती चितवन हो । त्यसैले उनले बनाउने सामग्रीमा , चितवन राष्ट्रिय निकुन्जमा पाईने जनावरहरू हात्ती,  जरायो , गैँडा ,परेवा,  कछुवाको चित्र आफ्ना हस्तकलामा राख्ने गरेकी छन् ।

साथै उनले यी जनावरको आकारमै हस्तकलाका सामान बनाउने गर्छिन् ।  हेर्दा सुन्दर र आकर्षक लाग्ने यी सामग्रीप्रति जोकोही आकर्षित हुने गर्छन् ।  जनावरको आकारमा बनाइएका यस्ता सामग्रीलाई बच्चाहरूले निकै मन पराउने गरेको पार्वतीको अनुभव छ । त्यसैले कलमदानीको माग धेरै हुने गरेको उनले सुनाइन् ।

आफ्ना सामग्रीले  चितवन राष्ट्रिय निकुन्जमा पाईने गैँडा , हात्ती, जरायो,कछुवाका बारेमा बालबालिकाको उत्सुकता पुरा गर्न पनि सहयोगी हुने गरेको पार्वती बताउँछिन् ।

वर्षौ भयो उनले यो काम गर्न थालेको ।  यी सामान बनाउँदा खरले काटेर र फुटेर पार्वतीका हात छियाछिया भएका छन् ।   हातैले  बिभिन्न बुटा निकालेर  सजाउनु पर्ने हुँदा निकै ठूलो मिहिनेत पर्ने यो काम झन्झट नमान्नेले मात्र गर्न सक्ने उनी बताउँछिन् ।  तर, जति दुःख भएपनि जव आफ्नो सोचाइ अनुसार त्यो सामग्री बनेपछि भने उनले सारा दुःख विर्सिन्छिन् । भन्छिन्  ‘संसार कै सुख पाएको र संसारै जितेको जस्तो अनुभुति हुुन्छ ।’

पार्वती चौधरीले यो कला आफ्नी आमाबाट सिकेकी हुन् ।  परम्परागत थारु संस्कृतिको महत्व बोकेका यी सामानहरू सानोमा आमाले बनाएको देखिन् र  अलिअलि बनाउने पनि गर्थिन्  ।   तर यसलाई व्यवसाय नै बनाउनुपर्ने बाध्यता भने उनको श्रीमानको मृत्युपछि उनलाई भयो ।   श्रीमानको मृत्युपछि दुई छोराछोरीको लालन पालन र शिक्षा दिक्षाको जिम्मेवारी उनी एक्लैले निभाउनुपर्यो ।  दिन बित्दै जाँदा  अभिभाबक, साहारा  साथी जे भने पनि त्यही हातको सीप बन्यो पार्वतीको सहयोगी ।

अहिले पार्वती महिला उद्यमीको रुपमा स्थापित छन् । सामानले बजार नपाउला भन्ने चिन्ता छैन । आफूले गरेको काम र पाएको सफलतामा पावतीलाई गर्ब छ । अनि व्यक्त गरी नसकिने खुशी पनि । यही उद्यमले उनलाई नाम र दाम दिएको छ । यही उद्यमले उनले छानो पाएकी छन् ।  यसैको कमाईबाट   पूर्वपशिचम राजमार्गमा चारकोठे पक्की घर बनाएकी छन् ।  छोरा कम्प्युटर इन्जिनियर छन् ।  छोरीले स्नातक गरेकी छन् ।

सिरहा जिल्लामा उद्यमीमा उनको नाम पहिला आउँछ ।  कतै मेला महोत्सव भएमा घरेलु तथा साना उद्योगले पार्वतीकै नाम सिफारिस गर्छ ।   गतवर्ष घरेलु तथा साना उद्योग कार्यालय लहानको अनुरोधमा काठमाडौंमा भएको हस्तकला प्रदर्शनीमा उनले भाग लिइन् र नेपालकै उत्कृष्ट महिला उद्यमीको प्रमाण पत्र  पाईन् ।

जिविकोपार्जनका लागि बाध्यताले सुरु गरेको कामले एक सफल व्यवसायी बनाइदियो । उनले भनिन् ‘मैले त यसरी सफल हुन्छु भनेर कल्पना पनि गरेकी थिईनँ, तर म सफल भएँ । यो मेरो प्रयासले र निरन्तरताले भएको हो ।’

यो सफलताले उनलाई अझै जिम्मेवार बनाएको छ । त्यसैले उनी यतिमा नै सन्तुष्ट  हुन सकेकी छैनन् ।  ‘सिरहा जिल्लामा २५ , ३० जना आफू जस्तै सीप भएका महिला उत्पादन गरेर ठूलो उद्योग बनाउन पाए हुन्थ्यो‘ उनी भन्छिन् ।  त्यसमा उनी जुटिसकेकी छन् ।  अहिले उनी रात दिन काम गरिरहेकी छन् ।

‘मलाई यो कामले यति सम्मान दियो , आम्दानी पनि दियो’ त्यसैले  अरुलाई पनि यो काम गर्न आम्दानीको  श्रोत बनाउन पार्वती सबै महिलालाई सुझाव दिन्छिन्  ।

तराईका महिला आम्दानी गर्न नसकेका कारण हिंसाको सिकार बन्नुपरेको उनको ठहर छ ।   काम छैन भनेर अरुको कुरा गरेर बस्नु भन्दा  गाउँघरमै पाईने किन्नु पनि नपर्ने त्यसैखेर गएका कच्चा पदार्थ प्रयोग गरेर खाली भएको समयमा गर्न मिल्ने  कामलाई अघि बढाउनुपर्ने उनको सुझाब छ । सबैले यो काम गरे सफल हुने पार्वतीको दाबी छ  । मैले निरन्तर लागेकै कारण सफलता पाए त्यसरी सबैले गर्ने हो भने सफलता पाइन्छ ।